Baile
Siopa
Féilire '2024
Scéalta
Dánta
Ceachtanna
Ceol
Nádúr
Nuacht

Dúlra Cois Farraige: Leibhéal 2

Bain Triail as an Quiz

Roilleach

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Cur Síos

Is lapaire mór, sainiúil é an roilleach. Tá a cheann dubh agus a bhrollach bán. Tá gob fada, oráiste aige. Tá a chosa bán dearg. Breathnaíonn an roilleach fireann agus baineann mar a chéile. Itheann sé diúilicíní agus ruacain atá ar fáil ar chóstaí gainmheacha. Uaireanta, itheann sé larbhaí agus péisteanna talún ar thalamh féaraigh.

Gnáthóg/ Nead

Déanann an faoileán bán a nead ar an talamh ar oileáin, ar aillte agus ar bhruacha gainmheacha.

Faoileán Scadán

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Cur Síos

Is faoileán mór, torannach é an faoileán scadán. Tá dath liath éadrom ar a dhroim agus tá dath bán ar an gcuid eile den chlúmh. Tá rinn a sciatháin dubh. Tá a ghob buí le spota oráiste. Tá dath bándearg ar a chosa. Itheann an faoileán scadán réimse leathan bia ó éisc go bruscar bhia i lár cathracha agus i láithreáin líonadh talún.

Gnáthóg/ Nead

Is féidir teacht ar an bhfaoileán scadán go forleathan ar an gcósta agus istigh faoin tír. Déanann sé nead ar fhoirgnimh i gceantair uirbeacha.

Faoileán Bán

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Cur Síos

Tá an faoileán bán neamhchoitianta in Éirinn. Breathnaíonn an faoileán bán an-chosúil leis an bhfaoileán scadán ach tá sé i bhfad níos lú agus níos fíneálta. Tá dath liath éadrom ar na codanna uachtaracha agus dath bán ar na codanna íochtaracha ar an dá fhaoileán, chomh maith le barr dubh le spotaí bána ar na sciatháin acu. Tá a ghob agus a chosa glasbhuí. Is féidir leis bogadh níos gasta ná an faoileán scadán. Itheann sé feithidí agus éisc.

Gnáthóg/ Nead

Déanann an faoileán bán a nead ar an talamh ar oileáin, ar aillte agus ar bhruacha gainmheacha.

Gabhlán Gainimh

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Cur Síos

Is cuairteoir coitianta go hÉirinn é an gabhlán gainimh. Déanann sé imirce ón Afraic fho-Shahárach ó Mhárta ar aghaidh agus is é ceann de na héin imirce is luaithe a thagann go hÉirinn. Bailíonn sé leis ar ais chuig an Afraic le linn an Fhómhair. Tá an gabhlán gainimh níos lú ná an gabhlán gaoithe agus an fháinleog. Tá sé suas le 12cms ar fad. Tá cloigeann, droim, eireaball agus sciatháin an ghabhláin fásta donn dorcha. Tá íochtar an ghabhláin bán cé is móite de bhanda leathan timpeall a chliabhraigh. Beathaíonn an gabhlán gainimh ar fheithidí agus é ar eiteog.

Gnáthóg/ Nead

Tochlaíonn an gabhlán gainimh in oitreacha ghainimh tirime ar aillte chósta agus ar bhruacha aibhneacha. Is annamh a fheictear iad i gceantair uirbeacha.

Deilf choiteann

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Cur Síos

Is minic a fheictear an deilf choiteann i ráth deilfeanna, ag snámh le chéile i ngrúpa mór leis na céadta nó fiú na mílte deilf ann. Itheann sí éisc den chuid is mó.

Gnáthóg

Bíonn an deilf choiteann le feiceáil go minic timpeall chósta na hÉireann, amach ón gcósta theas, ón gcósta thiar agus i Muir Éireann. Feictear í uaireanta cois cladaigh agus í ag snámh sa tóir ar ronnaigh.

Diúilicín

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Sliogáin

Is áit iontach é an cladach chun eolas a fháil ar cad atá ag maireachtáil san fharraige in aice láimhe. Fágtar noda ar an trá dúinn chun an t-eolas seo a aimsiú. Bíonn blaosc chrua ar choirp mhórchuid de na hainmhithe a mhaireann san fharraige. Is cuid den chorp í an bhlaosc. Cosnaíonn an bhlaosc na hainmhithe óna gcreachdóirí. Cosnaíonn an bhlaosc ón bhfarraige gharbh iad freisin. Tagann na blaoscanna caite i dtír ar an trá.

Diúilicíní

Baineann diúilicíní le grúpa ainmhithe ar a nglaoitear moilisc. Tá corp bog ag an moileasc agus cos láidir, matánach atá cosanta ag blaosc chrua. Tá dhá bhlaosc ubhchruthacha ag an diúilicín atá dúghorm nó donn. Scagbheathóirí atá iontu. Beathaíonn siad ar phlanctón a scagann siad ón bhfarraige. Fanann formhór diúilicíní in aon áit amháin agus ceanglaíonn siad iad féin le carraigeacha ag úsáid snáitheanna láidre ar a nglaoitear “féasóga”. Nuair a bhíonn an diúilicín i mbaol fáisceann sé an dá bhlaosc le chéile go docht. Bíonn sé an-deacair ar chreachadóir an bhlaosc a oscailt. Itheann crosóga mhara agus éin mhara iad.

Muirín

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Sliogáin

Muiríní

Baineann an muirín le grúpa ainmhithe ar a nglaoitear moilisc. Tá corp bog ag an moileasc agus cos láidir, matánach atá cosanta ag blaosc chrua. Bíonn dhá bhlaosc ag an muirín a chosnaíonn an matán láir. Tá cruth fochupáin ar an mblaosc dearg-oráiste, le himeall scolbáilte. Maireann muiríní gan cheangal san uisce agus is féidir leo snámh. Chun snámh a dhéanamh, dúnann an muirín na blaoscanna a bhrúnn an t-uisce amach ó thaobh amháin. Is féidir teacht ar an muirín amach ón gcósta, ar thóin farraige gainmheach nó clochach. Creachann gliomaigh, portáin agus éisc iad.

Oisre

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Sliogáin

Oisrí

Baineann an t-oisre Eorpach le grúpa ainmhithe ar a nglaoitear moilisc. Tá corp bog ag an moileasc agus cos láidir, matánach atá cosanta ag blaosc chrua. Bíonn dhá bhlaosc chnapánacha ag an oisre a chosnaíonn an matán láir. Is féidir teacht orthu feadh cósta Atlantaigh na hÉireann. Tá siad beag agus bailíonn siad le chéile ar charraigeacha nó ar aon dromchla crua faoi uisce chun bacainn chrua a dhéanamh. Is cosaint é seo ar na creachadóirí. Itheann portáin, crosóga mhara agus éin farraige oisrí.

Smugairle an chompáis

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Smugairle Róin

Is ainmhí mara é an smugairle róin le corp atá cosúil le scáth báistí nó clog glóthánach. Faoin gclog bíonn braiteoga ar crochadh. Cé go maireann an smugairle róin san fharraige, ní iasc é. Is planctón é, gan inchinn, croí, fuil ná cnámha ann. Is le sruth nó ar an taoide a bhogann sé don chuid is mó. Ní bhíonn sé ag fiach go gníomhach le haghaidh bia. Cealgann sé rud ar bith a thagann gar dá bhraiteoga agus fágtar an chreach gan mhothú, gan neart. Tá 2000 cineál smugairle róin. Feictear cúig chineál díobh siúd go coitianta in uiscí na hÉireann.

Smugairle an chompáis

Feictear smugairle an chompáis in uiscí na hÉireann idir Bealtaine agus Deireadh Fómhair. Tá smugairle an chompáis bánbhuí le patrún suaithinseach air. Is iad na marcanna donna feadh an imill agus línte i gcruth V ag leathadh amach ó lárphointe an chloig a chuireann compás i gcuimhne dúinn. Is mar gheall ar sin a thugtar an t-ainm ‘smugairle an chompáis’ air. Bíonn an clog suas le 30 cm ar leithead. Tá 24 bhraiteog aige atá fada agus tanaí. Tugann siad droch-chealg atá cosúil le loscadh neantóige. Beathaíonn sé ar phlanctón, éisc bheaga agus portáin. Is le sruth nó ar an taoide a bhogann an smugairle róin don chuid is mó agus is minic a thagann siad i dtír, caite ar an trá. Fiú má bhíonn cuma an bháis ar smugairle an chompáis agus é ar an trá is féidir cealg a fháil fós ó na braiteoga.

Smugairle Róin Coiteann

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Smugairle Róin

Smugairle Róin Coiteann

Feictear an smugairle róin coiteann go coitianta in uiscí na hÉireann. Is smugairle trédhearcach é. Tá ceithre mharc chiorclach i lár an chloig atá corcra nó bándearg. Is codanna inmheánacha an smugairle róin iad na marcanna corcra nó bándearga seo. Bíonn an clog idir 10cm agus 40 cm ar leithead. Bíonn a bhraiteoga gearra, fíneálta ar crochadh ó thaobhanna an chloig. Is mar gheall ar sin go mbíonn cealg ón smugairle róin coiteann éadrom go leor agus ní airítear ach griofadach beag ar an gcraiceann go hiondúil. Beathaíonn sé ar phlanctón.

Ronnach

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Cur Síos

Tá corp caol aige le stríoca ingearacha ar dhroim an ronnaigh. Tá eireaball gabhlach aige. Is snámhóir iontach é. Snámhann sé ar ghnáth luas 0.98m sa soicind agus ar ardluas 5.5m sa soicind. Snámhann ronnaigh le chéile i scoileanna ollmhóra (grúpaí móra éisc ag snámh le chéile). Is minic a itheann troisc, siorcanna agus deilfeanna an ronnach, creachadóirí atá níos mó ná é. Is ball de speiceas an tuinnín é. Itheann an ronnach crilleanna agus ribí róibéis.

Gnáthóg

Tá an ronnach fairsing timpeall chósta na hÉireann.

Rufa

Foclóir ar Fáil

Feamainn

Feamainn nó algaí a ghlaoitear ar phlandaí sáile. Toisc go bhfásann feamainn in uisce ní bhíonn fréamhacha, gais, duilleoga nó bláthanna aici mar a bhíonn ag plandaí a fhásann ar thalamh, i gcré. Ina n-ionad siúd bíonn: i) Greamachán (fréamh) Greamaíonn greamachán de charraigeacha nó d’fheamainn eile ach ní iompaíonn sé bia don phlanda. ii) Duilleog feamainne (duilleog) iii) Stíp (gas) Teastaíonn solas gréine, dé-ocsaíd charbóin agus uisce ó fheamainn chun maireachtáil.Fásann feamainn gar do dhromchla an uisce chun solas na gréine a fháil ach is gá go mbíonn cuid den phlanda nó an planda iomlán faoi uisce. Tagann 50% d’ocsaigin an domhain ó fheamainn. Laghdaíonn feamainn truailliú mara toisc go dtógann sí tocsainí as an uisce. Tugann feamainn bia agus foscadh d’éisc agus do bheatha mhuirí. Úsáidtear feamainn i mbia do dhaoine agus chun leigheasanna agus gallúnacha a dhéanamh. Rangaítear plandaí éagsúla feamainne de réir datha: donn, dearg nó glas.

Rufa

Is feamainn mhór dhonn í an cheilp. Tá go leor cineál ceilpe. Rufa is ea ceann amháin díobh. Is minic a fheictear é in uisce éadomhain nó caite ar an trá i ndiaidh stoirme. Greamaíonn sé de ghrinneall farraige carraigeach. Tá duilleoga feamainne an rufa, fada, leathan agus rocach. Is féidir leo fás go 5 m ar fad agus 12cm ar leithead. Fanann na duilleoga feamainne faoi uisce, fiú amháin le taoide íseal toisc go bhfuil an stíp (gas) solúbtha. Is féidir rufa a ithe agus déantar criospaí as na duilleoga feamainne óga, tanaí.

Feamainn bhoilgíneach

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Feamainn

Feamainn nó algaí a ghlaoitear ar phlandaí sáile. Toisc go bhfásann feamainn in uisce ní bhíonn fréamhacha, gais, duilleoga nó bláthanna aici mar a bhíonn ag plandaí a fhásann ar thalamh, i gcré. Ina n-ionad siúd bíonn: i) Greamachán (fréamh) Greamaíonn greamachán de charraigeacha nó d’fheamainn eile ach ní iompaíonn sé bia don phlanda. ii) Duilleog feamainne (duilleog) iii) Stíp (gas) Teastaíonn solas gréine, dé-ocsaíd charbóin agus uisce ó fheamainn chun maireachtáil. Fásann feamainn gar do dhromchla an uisce chun solas na gréine a fháil ach is gá go mbíonn cuid den phlanda nó an planda iomlán faoi uisce. Tagann 50% d’ocsaigin an domhain ó fheamainn. Laghdaíonn feamainn truailliú mara mar tógann sí tocsainí as an uisce. Tugann feamainn bia agus foscadh d’éisc agus do bheatha mhuirí. Úsáidtear feamainn i mbia do dhaoine agus chun leigheasanna agus gallúnacha a dhéanamh. Rangaítear plandaí éagsúla feamainne de réir datha: donn, dearg nó glas.

Feamainn bhoilgíneach

Is feamainn dhonn í an fheamainn bhoilgíneach. Breathnaíonn sí cosúil le cumhdach bolgóideach lena pócaí beaga aeir (bolgáin). Bíonn na bolgáin seo le feiceáil feadh na duilleoga feamainne agus na craobhóga uile. Cabhraíonn na bolgáin seo leis an bhfeamainn teacht go barr uisce i dtreo solas na gréine. Is féidir feamainn bhoilgíneach a ithe.

Duileasc

Foclóir ar Fáil

Feamainn

Feamainn nó algaí a ghlaoitear ar phlandaí sáile. Toisc go bhfásann feamainn in uisce ní bhíonn fréamhacha, gais, duilleoga nó bláthanna aici mar a bhíonn ag plandaí a fhásann ar thalamh, i gcré. Ina n-ionad siúd bíonn: i) Greamachán (fréamh) Greamaíonn greamachán de charraigeacha nó d’fheamainn eile ach ní iompaíonn sé bia don phlanda. ii) Duilleog feamainne (duilleog) iii) Stíp (gas) Teastaíonn solas gréine, dé-ocsaíd charbóin agus uisce ó fheamainn chun maireachtáil. Fásann feamainn gar do dhromchla an uisce chun solas na gréine a fháil ach is gá go mbíonn cuid den phlanda nó an planda iomlán faoi uisce. Tagann 50% d’ocsaigin an domhain ó fheamainn. Laghdaíonn feamainn truailliú mara mar tógann sí tocsainí as an uisce. Tugann feamainn bia agus foscadh d’éisc agus do bheatha mhuirí. Úsáidtear feamainn i mbia do dhaoine agus chun leigheasanna agus gallúnacha a dhéanamh. Rangaítear plandaí éagsúla feamainne de réir datha: donn, dearg nó glas.

Duileasc

Is feamainn dhúdhearg é an duileasc. Fásann sé go idir 25 go 45 cm ar fad. Greamaíonn sé de charraigeacha móra nó de cheilpeanna lena ghreamachán (fréamh). Bíonn go leor maotháin agus craobhóga ar na duilleoga feamainne cothroma, fada, tanaí. Breathnaíonn an duileasc righin, cosúil le leathar. Is féidir duileasc a ithe agus úsáidtear é i gcócaráil.

Carraigín

Foclóir ar Fáil

Feamainn

Feamainn nó algaí a ghlaoitear ar phlandaí sáile. Toisc go bhfásann feamainn in uisce ní bhíonn fréamhacha, gais, duilleoga nó bláthanna aici mar a bhíonn ag plandaí a fhásann ar thalamh, i gcré. Ina n-ionad siúd bíonn: i) Greamachán (fréamh) Greamaíonn greamachán de charraigeacha nó d’fheamainn eile ach ní iompaíonn sé bia don phlanda. ii) Duilleog feamainne (duilleog) iii) Stíp (gas) Teastaíonn solas gréine, dé-ocsaíd charbóin agus uisce ó fheamainn chun maireachtáil. Fásann feamainn gar do dhromchla an uisce chun solas na gréine a fháil ach is gá go mbíonn cuid den phlanda nó an planda iomlán faoi uisce. Tagann 50% d’ocsaigin an domhain ó fheamainn. Laghdaíonn feamainn truailliú mara mar tógann sí tocsainí as an uisce. Tugann feamainn bia agus foscadh d’éisc agus do bheatha mhuirí. Úsáidtear feamainn i mbia do dhaoine agus chun leigheasanna agus gallúnacha a dhéanamh. Rangaítear plandaí éagsúla feamainne de réir datha: donn, dearg nó glas.

Carraigín

Is feamainn bheag dhearg é an carraigín. Feictear go forleathan é feadh cósta na hÉireann. Ta na duilleoga feamainne tanaí agus déanann siad cruth cosúil le fean. Fásann sé ar charraigeacha agus i locháin agus tá sé idir 15-20 cm ar fad. Nuair a bhíonn an carraigín san uisce bíonn dath corcra agus gorm ar an bplanda. Ach nuair a fhágtar faoi sholas na gréine é, iompaíonn an dath go glasbhuí. Is féidir carraigín a ithe agus nuair a thriomaítear é úsáidtear é chun uachtar reoite agus milseáin ghlóthaí a dhéanamh.

Muiríneach

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Plandaí agus féara an chladaigh

Is áiteanna móra fairsinge iad tránna agus is beag foscadh a bhíonn iontu. Séideann gaotha laidre ón bhfarraige go minic. Is amhlaidh go mbíonn na gaotha sin lán le salann sáile. Bíonn an chré do na plandaí gainmheach agus tirim. Ní mór do na plandaí agus féara a fhásann feadh cladaigh a bheith righin agus crua chun maireachtáil i dtimpeallacht mhuirí atá fiáin, neamhthrócaireach.

Muiríneach

Feictear an mhuiríneach go forleathan feadh dumhcha an chósta. Is féar righin deilgneach í a fhásann ina dtoim. Tá fréamhacha dlútha, doimhne, casta ag an muiríneach. Cabhraíonn na fréamhacha le daingniú na ndumhcha. Fásann an mhuiríneach go 1m ar airde. Fásann dias blátha órga uirthi i mí Iúil agus Lúnasa. Tugann sí clúdach agus foscadh a ligeann do phlandaí eile fás.

Cíb Ghainimh

Grianghraf:

Foclóir ar Fáil

Plandaí agus féara an chladaigh

Cíb Ghainimh

Is planda tábhachtach é an chíb ghainimh a fháisceann gaineamh scaoilte i ndumhcha. Is féar reatha é le gais a leathann faoi dhromchla an ghainimh i línte díreacha. Tagann duilleoga guaireacha uirthi i ndosanna os cionn talaimh agus feictear iad ag fás i línte trasna an ghainimh. Fásann sí go 35cm ar airde agus bíonn bláthchinn spíceacha donnbhuí uirthi ó mhí na Bealtaine go mí Iúil. Tagann an chíb ghainimh slán ar ghaotha arda, triomach agus cáitheadh goirt na farraige.